Theo đánh giá của World Economic Forum (2021), tư duy phản biện được đánh giá là một trong 10 kỹ năng sống quan trọng nhất, là tiền đề để phát triển những kỹ năng sống khác. Những cá nhân có khả năng tư duy phản biện thường có quan điểm cá nhân nổi trội và được đánh giá cao giữa tập thể.
Vậy tư duy phản biện là gì mà ngày nay lại quan trọng đến thế? Làm sao để rèn cho con tư duy phản biện ngay từ nhỏ? Cùng Hoan English tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây nhé!
Tư duy phản biện (Critical Thinking) là gì?
Theo National Council for Excellence in Critical Thinking, (1987), Tư duy phản biện là quá trình phát triển tư duy thông qua việc rèn luyện một cách có kỷ luật. Từ đó hình thành những khái niệm, đánh giá, phân tích để định hướng cho các hành động và niềm tin của cá nhân.
Về bản chất, tư duy phản biện đòi hỏi chúng ta phải kích hoạt khả năng quan sát, tìm tòi, phân tích, và đánh giá. Những đứa trẻ có tư duy phản biện tương lai sẽ trở thành một nhà lãnh đạo giỏi bởi khả năng xác định, phân tích và giải quyết vấn đề một cách có hệ thống thay vì bằng trực giác hay bản năng năng của mình.
Đáng nói là, tư duy phản biện không phải là một kỹ năng có ngay từ khi sinh ra mà phải dựa vào việc rèn luyện mỗi ngày. Chính vì lý do đó, cha mẹ đóng một vai trò rất lớn trong việc rèn và định hướng tư duy phản biện ngay từ nhỏ cho con.
Sau đây là 5 gợi ý của Hoan English để giúp trẻ phát triển khả năng tư duy phản biện:
1. Hãy khuyến khích con đưa ra ý kiến
Hãy hỏi con bất cứ khi nào có thể, thay vì chỉ khi bố mẹ thật sự cần biết một đáp án nào đó.
Các câu hỏi có thể xoay quanh việc phân tích lý do của những sự vật, hiện tượng đơn giản xảy ra hàng ngày. Khi con trả lời, bố mẹ hãy chú ý lắng nghe toàn bộ ý kiến của con thay vì vội vàng bác bỏ ngay khi thấy nó không đúng như mong đợi.
Sau đó, hãy kết hợp giữa hỏi ngược lại và đưa thêm thông tin để con có thể đào sâu suy nghĩ hơn và tự mình đưa ra câu trả lời chính xác.
Hoặc bố mẹ có thể khuyến khích con đưa ra những ý kiến, quan điểm của cá nhân mình về một câu chuyện hoặc một cuốn sách con vừa đọc. Đây chính là bước đầu để hình thành khả năng tự đánh giá vấn đề của trẻ và là cơ hội để trẻ tập luyện cách diễn giải ý tưởng của mình.
2. Cho trẻ thời gian suy nghĩ
Để phát triển khả năng tư duy phản biện của con, một điều quan trọng bố mẹ cần ghi nhớ chính là ‘’hay luôn cho trẻ thời gian suy nghĩ’’. Trên thực tế, đây là một điều tưởng đơn giản nhưng không phải bố mẹ nào cũng làm được bởi không để ý hoặc không đủ kiên nhẫn.
Cách thực hiện rất đơn giản: Khi yêu cầu trẻ thực hiện nhiệm vụ bất kỳ hoặc trả lời câu hỏi, đừng bắt con đưa ra đáp án ngay lập tức. Thay vào đó, hãy cho trẻ thời gian suy nghĩ. Thời gian suy nghĩ rất quan trọng vì trẻ cần nó để có thể đưa ra nhiều câu trả lời sáng tạo hoặc cách thức thực hiện nhiệm vụ mới lạ hơn.
Sau đó, con sẽ phải lựa chọn đáp án phù hợp nhất sau khi phân tích mọi mặt của các đáp án. Bố mẹ có thể sẽ phải bất ngờ vì những gì trẻ con có thể nghĩ ra đấy!
Nếu thấy con vội vàng đưa ra đáp án hoặc ngay lập tức trả lời rằng ‘’Con không biết’’ thì bố mẹ hay kiên nhẫn định hướng cho con. Ví dụ như để giải quyết được nhiệm vụ này thì có những cách nào, mỗi cách có lợi thế/ hạn chế ra sao, làm sao để chọn ra cách làm tối ưu nhất?
3. Nâng cao khả năng đưa ra dự đoán và đề xuất hướng giải quyết mới
Điểm thứ ba bố mẹ cần lưu ý nếu muốn rèn kĩ năng tư duy phản biện cho con ngay từ nhỏ đó là ‘’Luyện cho trẻ kỹ năng đưa ra sự đoán và đề xuất hướng giải quyết’’
Hãy yêu cầu con tìm ra cách liên kết các đoạn văn/ hiện tượng với nhau. Hướng cho con kỹ năng dự đoán kết thúc của một câu chuyện, sự vật, hiện tượng. Hãy hỏi con rằng liệu kết thúc thế này đã là tốt nhất chưa? Có thể khác đi được không? Nếu là con thì con sẽ xử lý thế nào?
Đặc biệt, trong khi chơi hoặc trò chuyện, cha mẹ có thể giúp con hình thành các giả thuyết khác nhau trong đầu. Việc phát triển giả thuyết giúp con có thể tiên lượng một vấn đề bằng nhiều cách, từ đó hình thành các hướng giải quyết.
Điều này sẽ thúc đẩy khả năng ứng phó trước mọi tình huống và đưa ra những phân tích quan trọng về những kết quả tiềm ẩn. Đây chính là một yếu tố rất quan trọng để con có thể đánh giá những khả năng trong tương lai và luôn có những lựa chọn thích hợp cho thời điểm hiện tại.
4. Cho con tham gia học tập trong những môi trường khuyến khích tư duy phản biện
Thông thường, khi con đến tuổi đi học, con sẽ dành đến hơn 1 nửa thời gian mỗi ngày cho thầy cô và bạn bè ở trường. Chính vì lý do đó, việc lựa chọn môi trường học tập phù hợp với con là điều rất quan trọng.
Ví dụ như tại Hoan English, các con luôn được khuyến khích đưa ra quan điểm của mình: Qua các bài thuyết trình Tiếng Anh đưa ra ý kiến cá nhân về các chủ đề ‘nóng’ trong xã hội, qua các bài essay phân tích toàn diện các mặt của 1 vấn đề hoặc ngay cả là qua những cuộc trao đổi liên tục giữa cô và trò về nội dung bài học.
5. Khuyến khích trẻ đặt câu hỏi
Nhiều bố mẹ thường cảm thấy chán nản khi con hỏi quá nhiều hoặc hỏi những vấn đề quá hiển nhiên.
Hãy nhớ rằng: Với trẻ con, mọi thứ đều là mới và trải nghiệm đầu tiên. Điều này khiến trẻ hay tò mò, thắc mắc và kinh ngạc về mọi thứ xung quanh mình. Vì vậy mà trẻ thường đặt câu hỏi vì tò mò chứ không phải để gây phiền nhiễu.
Theo nghiên cứu mới nhất của Mỹ, chúng ta nên khuyến khích việc đặt ra câu hỏi, bởi vì những đứa trẻ tò mò sẽ học hỏi được nhiều hơn và kích thích tư duy của trẻ.
Bố mẹ thông thái hãy là người định hướng tư duy cho con, không chỉ đơn thuần là hỏi gì đáp nấy mà cần phải khéo léo cung cấp thông tin giúp con tự đưa ra câu trả lời.
Kết lại,
Hoan English tin rằng tất cả các học sinh Việt Nam đều rất thông minh, sáng tạo nhưng lại chưa được tạo điều kiện nhiều để phát triển hết khả năng của mình. Đó chính là lý do tại sao trong chặng đường 7 năm hoạt động, các thầy cô giáo tại Hoan English luôn nỗ lực nghiên cứu để ứng dụng Tư duy phản biện vào bài học.
Kỹ năng này không chỉ là để dạy cho các con, mà ngay cả các thầy cô cũng phải học để có một cái nhìn toàn diện hơn, để đem lại cho các con những sản phẩm giáo dục tốt hơn nữa.
Đã đến lúc Việt Nam cần thay đổi tư duy của thế hệ tiếp theo - hướng cho các con kỹ năng suy nghĩ sắc bén hơn, tự chủ hơn, logic hơn và đa chiều hơn - thay vì tiếp tục đi theo lối mòn của những chương trình giáo dục cũ ‘’cô đọc trò chép’’, ‘’bảo sao nghe vậy’’ không còn hợp thời.
